دفاتر قانونی حسابداری مهمترین ابزار کار یک حسابدار هستند. دفاتر حسابداری اولین مواردی هستند که هرکس باید در علم حسابداری با آن ها آشنا شود و علت آن هم این است که یک حسابدار باید به صورت روزمره اسناد و اطلاعات حسابداری را در این دفاتر قانونی ثبت کند
دفاتر حسابداری (دفاتر قانونی) چیست؟
رویدادهای مالی بعد از اینکه در اسناد حسابداری ثبت شدند و به تایید مدیریت رسیدند در دفاتر حسابداری که توسط قانون تعیین شده است ثبت و نگهداری می شوند. به این دفاتر که توسط قانون مورد تایید است در اصطلاح دفاتر حسابداری یا دفاتر قانونی حسابداری می گویند.
این دفاتر بر اساس اهمیت آنها برای مجموعه اقتصادی به دو دسته تقسیم میشوند:
♦ دفاتر قانونی رسمی؛ دفاتری هستند که طبق قانون حتما باید تهیه و تنظیم شوند و در این مورد اجبار قانونی وجود دارد. مانند دفتر روزنامه و دفتر کل
♦ دفاتر قانونی کمکی (غیررسمی)؛ دفاتری هستند که اجباری برای تهیه آن ها وجود ندارد و تنها به منظور ایجاد سهولت و دقت در امر حسابداری و نگهداری بهتر حساب ها تنظیم می شوند. نظیر دفتر معین
دفتر روزنامه: اشخاص حقوقی یا حقیقی کلیه رویدادهای مالی و محاسباتی خود را با رعایت اصول و موازین و استانداردهای پذیرفته شده حسابداری و به ترتیب تاریخ وقوع در این دفتر ثبت مینمایند. دفتر روزنامه متشکل از چند ستون است. در این ستون ها شماره سند حسابداری، تاریخ، شرح رویداد، مبلغ بدهکار و یا مبلغ بستانکار رویدادهای مالی ثبت می شوند. در ستون شرح باید نام حسابی که بدهکار یا بستانکار می شود و خلاصه ای از رویداد مالی مورد نظر نوشته شود. کلیه اسناد حسابداری باید به ترتیب تاریخ وقوع در دفتر روزنامه وارد شوند.
دفتر کل: در دفتر کل برای هر حساب صفحه ای جداگانه در نظر گرفته می شود و تمام رویدادهای مالی مرتبط با آن حساب که در دفتر روزنامه ثبت شده اند باید به ترتیب تاریخ وقوع رویداد مالی، به این صفحه منتقل می شود. بنابراین با توجه اینکه تمام حساب های یک مجموعه اقتصادی در دفتر کل به تفکیک ذکر شده، این دفتر قانونی را می توان یکی از مهمترین دفاتر قانونی شرکت ها و موسسات دانست.
در مورد انتقال اطلاعات از دفتر روزنامه به دفتر کل هرکسی زمان متفاوتی را اعلام می کند؛ برخی معتقدند این اطلاعات دفتر روزنامه هر هفته باید به دفتر کل منتقل شود، برخی معتقدند این اتفاق باید ده روز آخر ماه انجام شود و به نظر برخی دیگر برای انتقال اطلاعات بین این دو دفتر قانونی تا پانزدهمین روز ماه بعد زمان دارید.
دفتر معین ( دفتر کمکی ): دفتر معین مشهورترین دفتر غیر رسمی است. دفتر معین با نام دفتر کمکی هم شناخته می شود، چرا که هدف این دفتر کمک به امور حسابداری شرکت است. برای تفکیک هر یک از حسابهای دفتر کل برحسب شرایط حساب از دفتر معین ویژهای استفاده میشود. از انواع دفاتر معین میتوان به معین بدهکاران، بانک و اموال اشاره نمود؛ کارتهای حساب (دستی یا ماشینی) نیز از نمونههای دفاتر معین است
به خاطر داشته باشید که نگهداری برخی حساب ها در دفتر معین به معنای نگهداری نکردن آن ها در دفتر کل نیست، بلکه همیشه باید جمع مانده حساب در دفتر معین باید با جمع مانده همان حساب در دفتر کل یکسان باشد. نکته مهم این است که دفتر معین یکی از دفاتر قانونی محسوب می شود اما غیر رسمی است و تنها برای کمک به فرآیندهای گزارش گیری مورد استفاده قرار می گیرد.
دفتر دارایی: در گذشته کلیه داراییهای (منقول و غیرمنقول) و همچنین مطالبات و دیون اشخاص (حقیقی و حقوقی) در این دفتر ثبت میشد؛ (ماده 9 قانون تجارت) امروزه با رواج استفاده از ترازنامه، نیازی به تهیه دفتر دارایی و نوشتن دفتر اموال نیست.
دفتر کپیه: در گذشته کلیه صورتحسابها و نامههای اداری به ترتیب تاریخ وقوع در دفتری با عنوان دفتر کپیه ثبت میشد؛ (ماده 10 قانون تجارت) امروزه استفاده از نرمافزارهای حسابداری نیاز به این دفتر را از بین بردهاند.
علت قانونی تهیه دفاتر روزنامه و کل چیست؟
اولین و مهمترین علت تحریر دفاتر قانونی سهولت در نگهداری اسناد و مدارک مورد نیاز سازمان مالیاتی جهت بررسی عملکرد مجموعه اقتصادی حتی پس از گذشت چندین سال و بدون مفقود شدن آنها است؛ نگهداری چندین ساله اسناد و مدارک بر اساس مفاد قانون ارزش افزوده، الزامی است.
§ نمایش اطلاعات دقیق هر یک از حسابها و مانده آنها
§طبقهبندی اطلاعات مالی مجموعه بر اساس تاریخ جهت دسترسی سادهتر
§ کاهش اشتباهات حسابداری نظیر ثبت مکرر یا عدم ثبت اسناد
نمایش کامل اطلاعات هر رویداد همراه با طرفین حساب مربوطه
زمان دریافت دفاتر قانونی یا حسابداری
کلیه اشخاص حقوقی و اشخاص حقیقی گروه اول باید دفاتر قانونی هر دوره مالی خود را قبل از آغاز سال مربوطه دریافت نمایند؛ به این ترتیب شرکتها باید تقاضای دریافت و پلمپ دفاتر قانونی سالانه خود را پایان اسفند ماه قبل از شروع سال مالی به اداره ثبت شرکتها ارسال نمایند.
حتما پس از تحویل، دفاتر پلمپ شده را چک نمایید و شماره پلمپی که در صفحه اول دفاتر وجود دارد را با شماره بارکدی که روی پلمپ حک شده، تطبیق دهید. همچنین مهر و امضا، تاریخ تحویل دفتر (قبل از آغاز سال مالی)، نام شرکت و شماره ثبت آن را بررسی و در صورت مغایرت به اداره ثبت شرکتها اطلاع دهید.
زمان تحویل دفاتر قانونی یا حسابداری
پس از دریافت دفاتر قانونی از اداره پست و چک کردن آنها، حسابداران موظفند کلیه رویدادهای مالی مجموعه را به صورت دستی در دفاتر ثبت کنند؛ دفاتر قانونی هر سال با اتمام آن سال مالی بسته میشوند، حتی اگر دفتر تمام نشده باشد. به این صورت که پس از تایید نهایی مدیر مالی شرکت، دفاتر به مراجع ذیربط تحویل داده میشود. مودیان موظفند دفاتر تکمیل شده را نزد خود نگه دارند. معمولا 3 الی 4 ماه پس از ارسال اظهارنامه عملکرد سال مورد نظر، نامهای با عنوان “برگ دعوتنامه ارائه اسناد و مدارک مالیات عملکرد سال… ” از طرف ممیز دارایی برای مودی ارسال میشود؛ پس از آن مودی مدت یک هفته الی 15 روز جهت تسلیم اسناد و مدارک خواسته شده از جمله دفاتر قانونی تکمیل شده خود به سازمان مهلت خواهد داشت.